روانشناسان و متخصصان مطالعه و یادگیری، همواره به دنبال روشهایی برای افزایش سرعت و دقت در مطالعه بودهاند. داوطلبان بسیاری را میشناسیم که با وجودزحمت زیادی که میکشند، نتیجهی مطلوب خودرا بهدست نمیآورند. زحمت و تلاش بایددر جهت صحیح باشدتا منجر به نتیجه شود.
در این مطلب از، میخواهیم در موردنحوهی یادآوری بهتر و اینکه چگونه مطلب را بخوانیم تا کمتر فراموش کنیم، برایتان توضیح دهیم. قبل از اینکه روشهای مربوط را بهطور کامل آموزش دهیم، میخواهیم انواع (حافظه) را موردبررسی قرار دهیم.
انواع حافظه
انسان بهطور کلی دارای ۳ نوع حافظهی (حسی)، (کوتاهمدت) و (بلندمدت) است. گنجایش (حافظهی حسی که از حواس پنجگانه تشکیل شده است)، بسیار محدودمیباشدو اطلاعات در حدود۱ تا ۳ ثانیه در این حافظه باقی میمانند. اگر اطلاعات موردتوجه و دقت واقع شوند، وارد(حافظهی کوتاهمدت) میشوند. ما در طول روز، اطلاعات زیادی را میبینیم، میشنویم و … اما فقط آنهایی واردحافظهی کوتاهمدت میشوندکه به آنها دقت کنیم.
حافظهی کوتاهمدت نیز حجمی به نسبت محدود دارد و مدت زمان کمی (البته بسیار بیشتر از حافظهی حسی) باقی میماند. سه روش تداعی، تصویر و مرور، میتوانندباعث انتقال مطلب به (حافظهی بلندمدت) شوند. در ادامه به هر یک اشارهی کوتاهی خواهیم داشت.
تداعی
ارتباط به هم پیوسته (زنجیروار) مطلبها باعث انتقال مطلبهای جدیدبه (حافظهی بلندمدت) میشوند. فرض کنیدموضوعی در حافظهی بلندمدت شما وجوددارد(به دلیل تکرار و …). اکنون اگر موضوعی جدیدرا به همان موضوع ارتباط دهید، در حافظهی بلندمدت شما باقی میماند. اگر مطلبهایی راکه مطالعه میکنید، با مطلبهای قبلی و یا جریانات روزمرهی خودارتباط دهید، آنها را بهتر یادآوری خواهیدکرد.
تصویر
اگر یک تصویر را به همراه یک متن نگاه کنیدو تا مدتی از هیچکدام استفاده نکنید(بعداز گذشت زمان)، تصویر را بهتر از متن یادآوری خواهیدکرد. مغز از دو نیمکره تشکیل شده است. حافظهی بلندمدت در نیمکرهی راست و حافظهی کوتاهمدت در نیمکرهی چپ قرار دارد. متن، نوشته، فرمول و … در حافظهی کوتاهمدت و تصویر و رنگ در حافظهی بلندمدت قرار میگیرند. بنابراین اگر مطلبی را که میخوانید، به شکل تصویری به حافظهی بلندمدتتان منتقل کنید، آن را بهتر به یادمیآورید.
مرور
تکرار، مؤثرترین راه حفظ اطلاعات در (حافظهی بلندمدت) است. اما این که مطلبها را در چه فاصلهی زمانی مرور کنیم، موضوع بسیار مهمی است. بهترین راه مرور این است که خلاصهنویسی (نمودارهای درختی) را در ذهن خودرسم کنیدو قسمتهایی را که نتوانستیدیادآوری کنید، از روی منبع (جزوه، کتاب و …) اصلاح کنید.
زمانیکه شما مطلبی را میخوانید، تا ۲۴ ساعت در (حافظهی بلندمدت) شما وجوددارد. ولی بعداز ۲۴ ساعت، جزئیات کمی از موضوع را فراموش میکنید. پس اولین مرور بعداز مطالعه، ۲۴ ساعت بعداز اولین یادگیری است. یک هفته بعد، بایدبرای بار دوم، مطلب را مرور کنیداما یک ماه بعد، دوباره بایدمطلب موردنظر را مطالعه کنیدو آخرین مرحله، ۳ ماه بعداست. اگر مرحلههای مرور را بهطور دقیق اجرا کنید، مطمئن باشیدکه مطلب برای همیشه در (حافظهی بلندمدت) شما باقی خواهدماند. ۴ دلیل عمده وجودداردکه داوطلبان، مطلبها را به خوبی یادآوری نمیکنند، که در اینجا آنها را موردبررسی قرار میدهیم:
دلیلهای عدم یادآوری
عدم رعایت واحدزمانی مطالعه
در هر واحد زمانی مطلبهای ابتدایی و انتهایی در هر واحدمطالعه، بهتر یادآوری میشوند. بنابراین بایدمطالعه را از نظر زمان در حدود۷۵ تا ۹۰ دقیقه انتخاب کنیم تا مطلبهای بیشتری را یادآوری کنیم.
عدم مطالعهی درس هر روز در همان روز
داوطلبانی که در حال تحصیل هستندیا برخی از درسها را به کلاس میروند، بایددرسهای داده شده در هر روز را همان روز مطالعه کنند، در غیر اینصورت، مطلبها به خوبی یادآوری نخواهندشد.
عدم رعایت فاصلههای زمانی مرور
اگر فاصلههای زمانی مرور بهدرستی رعایت نشوند، سبب عدم یادآوری مطلب خواهندشد.
عدم دستهبندی اطلاعات
در سالهای پایه، اطلاعات، حجم بسیار محدودداشتند، بنابراین با مطالعهی شب آزمون، امکان مطالعهی آنها در جلسهی آزمون وجودداشت. فرض کنیدحجم مطلبهای سالهای پایه به اندازهی یک (کشو) باشد، یادآوری این مطلبها (یعنی پیدا کردن یک مطلب از بین مطلبهای دیگر) کار به نسبت سادهای است، اما حجم مبحثهای کنکور بسیار زیاداست، به اندازهی یک (کمد). بنابراین، یادآوری مطلبی از بین همهی مطلبها، کار بسیار دشواری است. اما اگر اطلاعات را بهصورت دستهبندی شده در ذهن خود(در کمد) ذخیره کنید، یادآوری آن بسیار سادهتر خواهدبود.
روشهایی برای یادآوری بهتر مطلبها:
تداعی لحظههای یادآوری (قصدزمان
بسیاری از داوطلبان در هنگام مطالعه، به صورت ناخودآگاه، اولین آزمون (کنکور آزمایشی و یا آزمونهای کلاسی) را بهعنوان هدف خوددرنظر میگیرند. این موضوع باعث میشودتا بعداز برگزاری آزمون، بخش زیادی از مطلب فراموش شود. (قصدزمان) یعنی اینکه، تصمیم بگیریم مطلب را تا چه زمانی میخواهیم در حافظهی خودنگه داریم، و این کار تأثیر بسیار زیادی در میزان یادآوری خواهدداشت.
فقط کافی است لحظههای یادآوری و زمان آن را در هنگام مطالعه در ذهن خودنگه دارید. یعنی در همان لحظه که مطلب را میخوانید، بخواهیدکه مطلب تا روز کنکور در (حافظهی بلندمدت) شما باقی بماند. البته اینکار بهطور کامل، درونی است و شما بایدبا استفاده از ذهن خوداین کار را انجام دهید. مطمئن باشیداگر (قصدزمان) درستی (تا روز کنکور) را انجام دهید، به یقین، مطلبها را بهتر یادآوری خواهیدکرد.
به حافظهی خوداعتمادکنید
در آزمایشی که سالها پیش توسط متخصصان صورت گرفت، حافظهی افرادی که به حافظهی خوداعتماددارند، با افرادی که به حافظه خوداعتمادندارند، مقایسه شد. در این آزمایش مشخص شد، حافظه مانندیک شبکه است و سوراخهای شبکه، محل ذخیره و نگهداری اطلاعات میباشدو در انسانهایی که به حافظهی خوداعتماددارند، دارای گنجایش بیشتری نسبت به افرادی است که به حافظهشان اعتمادندارند. بسیاری از داوطلبان کنکور پس از مطالعه میگویند: (مطلب را فراموش کردم) در حالیکه باید بگویند
این مطلب را خوب به حافظهام نسپردم
اعتمادبه حافظه، بهمعنی توهم و سادهاندیشی نیست. پژوهشها ثابت کرده که بهجز افراداستثنایی که تعدادشان بسیار کم است، قدرت حافظهی انسانها بهطور تقریبی با هم برابر است و اگر در عمل تفاوتهایی وجوددارد، بهطور کامل به نحوهی استفاده از حافظه مربوط میشود. به بیان سادهتر، پتانسیل و قدرت حافظهی انسانها با تمرین و اعتماد، قابل افزایش خواهدبود. بنابراین کافی است به حافظهی خوداعتمادکنید. این کار بسیار ساده است. کافی است قبل از شروع مطالعه، به خودتان بگویید: (من حافظهی بسیار قوی دارم و هرچه را بخوانم در حافظهام میماند.) البته عملنکردن به موردهای گفته شده در این مقاله، بهطور قطع تأثیر منفی در میزان یادآوری خواهندگذاشت و تنها با اعتمادبه حافظه، تغییری در شرایط ایجادنمیشود. اما اگر کلیهی موردهای گفته شده در این مقاله رعایت شودولی به حافظهی خوداعتمادنداشته باشید، تغییر زیادی حاصل نخواهدشد.
فعالانه و جدی مطالعه کنید
برای اینکه فعالتر مطالعه کنید، بهطور حتم روش صحیح نشستن را رعایت کنید(به صورت نشسته، پشت میز، روی صندلی و ستون فقرات به طور عمودی). مطالعهی فعالانه که سبب افزایش میزان ماندگاری مطلبها در ذهن میشود، با روشهای متفاوتی ایجادمیشود. علاوهبر رعایت صحیح وضعیت نشستن، یادداشتبرداری نیز در مطالعهی فعال، تأثیر زیادی خواهدداشت.
به صورت تدریجی (مستمر) مطالعه کنید
یادگیری بهصورت تدریجی و مستمر، سبب افزایش میزان ماندگاری مطلبها در ذهن میشود. اگر آب یک استخر را روی یک سنگ بریزیم، هیچ اتفاقی نمیافتد، اما اگر آن را بهصورت قطرهقطره روی سنگ بریزیم، سنگ سوراخ میشود. برخی از داوطلبان تصور میکننداگر مطلبها را ۳ ساعت متوالی مطالعه کنند، یادگیریشان افزایش مییابد. در حالیکه این تصور، اشتباه است. البته ممکن است به خاطر ایجادفضای موردمطالعه، حل تمرینها و یادگیری آن آسانتر شوداما این موضوع با ماندگاری طولانیتر و بهتر مطلبها و یادآوری سریعتر متفاوت است. برای اینکه مطلبها را بهتر یادآوری کنید، بهتر است به جای اینکه ۳ ساعت و در یک روز آن را مطالعه کنید، هر روز ۳۰ دقیقه به مطالعه بپردازید. توصیه میکنیم در یکی از درسهای ضعیف خوداینکار را انجام دهیدو نتیجهی شگفتانگیز آن را ببینید.
فهمیدن و حلکردن مطلبها
فرصت کم داوطلبان کنکور و از طرفی حجم مبحثها سبب میشودتا برخی از مبحثها، مطلبها را بدون فهمیدن حفظ کنند. اینکار سبب میشودتا در هنگام یادآوری، مشکلهای زیادی ایجادشود. فهمیدن و حل مطلبها سبب میشودتا میزان ماندگاری آن در ذهن، افزایش یابد. توصیه میکنیم مطلبها را تا زمانیکه خوب حل نکردهاید، حفظ نکنید. البته برخی از مطلبها وجوددارندتا پیشنیازی برای دیگر مطلبها باشند. اما عمدهی مطلبها را میتوان با دلیل حل کرد. این موضوع سبب افزایش میزان یادآوری است.
با آرزوی موفقیت و سربلندی شما،استاد